Skenarët e (pa)parashikuar të së ardhmes: Beteja Kushtetuese në Kosovë

Kosova po qëndron para një kthese kritike. Kjo është një frazë e përdorur shpesh për të përshkruar skenën politike në Kosovë, që është zhytur në një periudhë të thellë krizash që nga viti 2014. Për qytetarët e Kosovës, kriza aktuale paraqet edhe një tjetër udhëtim në të kaluarën. Pra, pritje e gjatë për një vendim të Gjykatës Kushtetuese që do t’i japë fund një debati të ngjashëm me atë të vitit 2014, megjithatë, kësaj radhe personazhet kryesore duket se kanë ndryshuar pozicionet.

Edhe një herë, Gjykata Kushtetuese është vendosur të japë edhe një vendim tjetër historik, (ri) formësimin dhe përcaktimin e të ardhmes demokratike të vendit. Për më tepër, vendimi që do të jepet më 29 Maj qartazi nuk do të kënaqë të gjitha palët e përfshira, duke rrezikuar kështu destabilizimin e brendshëm të vendit pasi të dy skenarët mund të thellojnë më tej polarizimin politik midis elitave politike. Presioni shumëfishohet pas gatishmërisë së qytetarëve për të zhvendosur protestën nga dritaret dhe tenxheret në rrugë – megjithëse duke respektuar rregullat e distancës fizike.

Kriza aktuale politike në Kosovë është e një dimensioni tjetër, pasi ajo është shfaqur në mes të stuhisë së shkaktuar nga pandemia COVID19. Mënyrat me të cilat elitat politike do të menaxhojnë situatën pritet të peshojnë ndryshe në një botë në të cilën liritë civile dhe rregullat demokratike janë pezulluar për një periudhë të papërcaktuar. Për më tepër, do të jetë e dëmshme për Kosovën e cila ka qenë e mbërthyer në status-quo hibride në rrugën e saj drejt demokracisë.

Duke u përballur me një emergjencë shëndetësore të pa precedan dhe krizën e ardhshme ekonomike e cila po shkundë bazat e vendeve më të zhvilluara ekonomikisht, Kosova po mbetet pas duke pasur një strategji për të hequr masat dhe për të mbrojtur ekonominë dhe tregjet financiare nga ndikimi i krizës së koronavirusit.Në mes të gjithë kësaj, opinioni publik në Kosovë duket se është shumë i përqendruar në atë që do të jetë aktgjykimi i Gjykatës Kushtetuese.

Ekzistojnë dy skenarë të mundshëm që pritet të zbatohen nga Gjykata Kushtetuese pas vendimit për pezullimin përkohësisht të dekretit të Presidentit për t’i dhënë një mandat LDK-së dhe bashkëpunimit.

Skenari i parë përfshin një zgjedhje të parakohshme parlamentare që do të zhvillohet deri në fund të vitit (pas çështjes së Serbisë për të mbajtur zgjedhjet në qershor dhe Bosnja dhe Hercegovina do të pasojë me zgjedhje lokale në tetor, ndërsa Maqedonia e Veriut nuk ka shpallur ende ndonjë datë specifike). Sidoqoftë, kjo mund të ketë implikime serioze, duke kufizuar aftësinë e qeverisë së në detyrë për të marrë vendime për të rivendosur dhe rikuperuar gradualisht vendin në periudhën pas pandemisë. Sfidat burojnë jo vetëm nga kompetencat e kufizuara të një qeverie të përkohshme, por edhe nga mungesa e vullnetit politik të të gjithë aktorëve të tjerë politikë për të mbështetur Vetëvendosjen në këtë drejtim.

Skenari i dytë është që Gjykata Kushtetuese kundërshton qëndrimin e Vetëvendosjes që një votë mosbesimi kundër qeverisë çon automatikisht në zgjedhje të parakohshme. Kështu, duke nënkuptuar sigurimin e miratimit dhe shtrimin e mënyrës kushtetuese për të formuar një qeveri të re duke ia kaluar mandatin palës së dytë fituese – në këtë rast, ish-partneri i dytë në qeveri, LDK. Sidoqoftë, kjo alternative vë në rrezik përpjekjet demokratike të bëra në njëzet vitet e kaluara, pasi zgjedhjet dhe qytetarët mund të ri-drejtohen nga partitë në Kuvend sa herë që mund t’u përshtaten interesave të tyre.

Kjo nyjë politike Gordiane është forcuar më shumë nga dialogu me Serbinë. Shpesh, debatet politike të nxitura nga ngjarjet në kuadrin e dialogut të lehtësuar nga BE me Serbinë kanë qenë disa nga shtytësit kryesorë të trazirave të brendshme politike. Për më tepër, elitat politike në Kosovë kanë flirtuar vazhdimisht duke mashtruar dhe duke përdorur dialogun për të mbijetuar politikisht. Kjo reflektohet më së miri nga fakti se dy qeveri kanë ndryshuar brenda një periudhe prej një viti.

Në një vend më të konsoliduar ndërkombëtarisht, qendra e debatit për të ardhmen politike të vendit do të duhej të rrotullohej rreth pandemisë dhe pasojave të saj. Sidoqoftë, në rastin e Kosovës, statusi politik dhe fati ndërkombëtar përcaktohen shumë nga rezultati i dialogut me Serbinë. Si i tillë, parashikimi strategjik në Kosovë përfshin formula të panumërta të përcaktuara jo vetëm nga zhvillimet e brendshme, por edhe nga faktorët gjeopolitikë në masë të madhe në varësi të rezultatit të zgjedhjeve të Sh.B.A-së dhe gadishmërisë së BE-së për shtytjen përfundimtare drejt një marrëveshje përfundimtare midis Kosovës dhe Serbisë. Një faktor më pak i paparashikueshëm për sa i përket fuqisë së brendshme politike janë zgjedhjet presidenciale në Serbi që do të mbahen në qershor, rezultati i të cilave është sigurisht një rol i forcuar i Presidentit aktual të Serbisë.

Ndërsa homologu kryesor në dialog, Presidenti Vuçiq do të konsolidojë më tej pozicionin e tij tashmë të padiskutueshëm politik përmes zgjedhjeve, Kosova përfaqëson të vetmen pjesë që mungon në këtë proces. Me sa duket, ekziston një nevojë urgjente për të krijuar një qeveri që do të përshtatet lehtësisht në bashkimin ekzistues të dialogut kompleks. Prioriteti më i lartë i qeverisë do të jetë marrëveshja përfundimtare me Serbinë, ndërsa qëndrimet politike të LDK-së dhe partnerëve të tjerë të mundshëm të qeverisë drejt dialogut kanë qenë të paqarta dhe të cekta pa detaje të qarta rreth vijave të kuqe. Mungesa e një koordinimi të qartë midis partnerëve të koalicionit qeveritar kishte pasur një ndikim të dëmshëm në punën e Vetëvendosjes dhe LDK dhe partneritetin midis tyre, kështu që përcaktimi i detajeve më të vogla është i domosdoshëm para se të shkoni përsëri në tryezën e negociatave. Kosova nuk mund të përballojë një raund tjetër të krizave institucionale të shkaktuara nga lidershipi thellësisht i ndarë i vendit.

Kosova qëndron më pak se dy javë larg kryqëzimit më të madh politik i cili jo vetëm që do të përcaktojë të ardhmen e demokracisë – megjithëse të brishtë dhe të mangët – por do të përcaktojë fatin tonë si një vend dhe fatin tonë ndërkombëtar në një botë të përçarë.