Bashkëpunimi ndëretnik në Kosovë: A mund ta përdorë Kurti këtë moment kritik?

Për aq sa mund të argumentohet se ndërtimi i institucioneve demokratike nga komuniteti ndërkombëtar në Kosovë ka qenë ‘inovativ’, ai megjithatë ka vendosur themelet për disa nga pengesat më kritike për ushtrimin de facto të autoritetit të vendit mbi qytetarët e saj. Ndoshta aspekti më i rëndësishëm i kësaj ndërmarrjeje ka qenë mbrojtja e pakicave etnike në Kosovë dhe e të drejtës së tyre e patjetërsueshme dhe e garantuar me kushtetutë për të marrë pjesë dhe për të formuar trajektoret e institucioneve të vendit.

Plani i Ahtisaarit si një kornizë e përgjithshme, dhe në një masë të madhe përpjekjet e drejtuara nga OSBE-ja në terren për të vendosur një kornizë praktike ligjore që siguron këto të drejta, duhet t’u jepet merita e tyre e duhur. Kjo detyrë sigurisht që vështirë se mund të ketë qenë më ambicioze dhe komplekse. Sidoqoftë, për të gjitha paralajmërimet e qenësishme në të cilat është përfshirë ky sistem, kjo ndërmarrje vendos një precedent unik për mënyrën se si duhet të funksionojnë shoqëritë shumetnike. Ruajtja e përfaqësimit të pakicave etnike nëpër nivelet e qeverisjes dhe sigurimi i adresimit të nevojave të tyre gjatë gjithë formulimit të politikave janë sigurisht standarde që flasin për fuqinë e largët por prapë të angazhuar thellë të Kosovës për institucionalizimin e Standardeve Evropiane.

Ky konstelacion i ‘ndarjes së pushtetit ’, e cila ishte ideuar me kujdes përmes Planit të Ahtisaarit, dhe më pas ushqyer përmes angazhimit të bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë, përfundimisht iu dorëzua qytetarëve të Kosovës për tu mirëmbajtur. Jo shumë kohë pasi përfunduan zgjedhjet e administruara nga vendi, të çarat në këtë sistem të ndërtuar në mënyrë të brishtë filluan të shfaqen, dhe si të tilla, si shqiptarët e Kosovës ashtu edhe serbët e Kosovës duhet të marrin përgjegjësi më të madhe.

Për disa vite me radhë, përfaqësimi i garantuar me kushtetutë i pakicave serbe nëpër institucione ka qenë një pikë kryesore e mospajtimit në debatet publike. Në vend që të hulumtohen mundësitë se si mund të avancohet ky konstelacion i ndarjes së pushtetit në mënyrë që të adresojë vërtetë nevojat e serbëve të Kosovës në Veri dhe në pjesët tjera të Kosovës, ai është bërë një mjet politik. Ky mjet sigurisht, është përdorur në mënyrë agresive nga serbët e Kosovës, shqiptarët e Kosovës e gjithashtu edhe nga Beogradi.

Kjo enigmë mund të shpjegohet më së miri përmes negociatave politike në Kuvendin e Kosovës. Për shqiptarët e Kosovës, Lista Serbe është bërë sinonim i një kali trojan në formimin e koalicionit qeveritar. Ky diskurs, i përkeqësuar kryesisht nga Lëvizja VETËVENDOSJE!, ka kërkuar demonizimin e Listës Serbe dhe çdo bashkëpunim të mundshëm me ta, qoftë kjo e kërkuar nga Kushtetuta apo për hir të formimit të qeverisë. Në anën tjetër, për serbët e Kosovës dhe Beogradin, vendet e rezervuara në Kuvend janë dëshmuar si një mjet i dobishëm i vetos për të bllokuar çdo gjë përveç ndryshimeve kozmetike në rendin kushtetues dhe ligjor në Kosovë.

Nëse Lista Serbe është me të vërtetë vetëm një instrument i Beogradit për të minuar proceset demokratike në Kosovë apo forcat politike me shumicë shqiptare në mënyrë aktive kërkojnë të margjinalizojnë pjesëmarrjen serbe, është jorelevante. Në të dy rastet, serbëve të përditshëm të Kosovës u është dashur të merren me pasojat e këtij polarizimi të rrënjosur thellë. Përmes demonizimit të Listës Serbe, serbët e Kosovës shihen si pjesëmarrës aktiv në një përpjekje për të prishur strukturën shoqërore në Kosovë. Në anën tjetër, përmes instrumentalizimit të perceptuar (të vërtetë apo jo) të drejtave që gëzojnë serbët e Kosovës në Kosovë nga Beogradi, serbët e Kosovës përsëri shihen si legjitimuesit e kësaj.

Ky diskurs është mbështetur përgjatë viteve të fundit dhe sipas të gjitha gjasave do të mbetet i varur nga përvojat e kaluara. Zgjedhjet më të fundit të mbajtura në 14 shkurt dhe ngjarjet pas tyre, megjithatë, e kanë përballur Albin Kurtin me një pikë kritike. Ashtu si me çdo moment kritik, mosndryshimi është gjithmonë një opsion, dhe si i tillë, Kurti mund të vazhdojë të minojë Listën Serbe, duke i tjetërsuar kështu edhe më tej serbët e Kosovës. Duke pasur parasysh kërkesat publike të Kurtit për ‘dialog të brendshëm’ me serbët e Kosovës megjithatë duket se ndryshimi është në horizont. Megjithatë, si me çdo qëndrim politik, shpresat për ndryshim të qëndrueshëm shpesh minohen nga tendencat nacionaliste.

Megjithëse Kurti sinjalizoi dialogun e brendshëm si një parakusht të domosdoshëm për të hapur rrugën drejt zgjidhjes së disa prej zhvillimeve kryesore politike në Kosovë (qoftë ushtrimi i sovranitetit në Veri të Kosovës, AKS-ja apo dialogu me Serbinë), ai e bëri këtë në një shpërfillja të plotë të fuqisë politike të Listës Serbe në Kuvend, por edhe në terren karshi serbëve të Kosovës. Kjo është problematike për një numër arsyesh. Së pari, Lista Serbe, ligjërisht, është një përfaqësues legjitim i elektoratit serb të Kosovës në Kosovë. Çdo përpjekje për t’i anashkaluar ata, përbën një kërcënim të madh për sundimin e ligjit në Kosovë dhe parimin themelor të një demokracie përfaqësuese. Së dyti, Kurti realisht nuk do të jetë në gjendje të gjejë përfaqësues të ligjshëm serbë të cilët veprojnë dhe kanë peshë politike në mënyrë të pavarur nga institucionet/administrata paralele, veçanërisht në veri të Kosovës. Duke pasur parasysh që Lista Serbe ka një monopol mbi këto institucione që sigurojnë mirëqenien themelore të serbëve të Kosovës në veri, qytetarët do të hezitojnë të angazhohen me Kurtin në kurriz të largimit nga komuniteti i tyre dhe burimet e të ardhurave themelore.

Përderisa një elektorat i serbeve të Kosovës i cili funksionon i pavarur nga presionet politike nga Beogradi dhe Lista Serbe është i domosdoshëm për funksionimin e Kosovës, Kurti duhet të pranojë që kjo gjendje e vështirë kërkon më shumë sesa thjesht të bësh një zgjedhje se kush është përfaqësuesi i duhur i zërave serb të Kosovës. Megjithatë, qasja e Kurtit e përqendruar tek njerëzit ndaj problemeve të qeverisjes së Kosovës mund të dëshmojë të jetë një dritë në fund të tunelit. Përkundër shumicës së qeverive të Kosovës deri më tani, të cilët në një mënyrë apo në një tjetër janë përqendruar në çështje të jashtme të ‘politikës së lartë’, Kurti ka premtuar se punësimi dhe sundimi i ligjit janë blloqet ndërtimore të këtij revolucioni të ri politik në Kosovë.

Të dyja këto çështje janë thelbësore për mirëqenien e përditshme të qytetarëve në Kosovë, pavarësisht nga përkatësia etnike. Nëse Qeveria e re arrin të zbatojë një program që përmban punësim gjithëpërfshirës dhe drejtësi për të gjithë qytetarët e saj, vetëm atëherë Kurti mund të fillojë të rregullojë polarizimin shumëdekadësh institucional dhe shoqëror midis serbëve dhe shqiptarëve të Kosovës. Dialogu i brendshëm nuk mund të shihet si një thirrje e nivelit të lartë të udhëheqësisë për përfaqësuesit që e konsiderojnë veten të rëndësishëm ose intelektualisht të fuqishëm sa për të përfaqësuar qytetarët e tyre. Para së gjithash Qeveria duhet të sigurojë që të gjitha detyrimet ligjore dhe të drejtat kushtetuese të serbëve të Kosovës të respektohen në terren. Kjo kërkon zbatimin proaktiv të aspekteve ndonjëherë edhe më të shpërfillura të sistemit tonë të qeverisjes përfshirëse, duke siguruar përdorimin e gjuhëve të njohura zyrtarisht nëpër institucionet publike (e cila mbetet problematike).

Andaj dialogu i brendshëm i Kurtit është në momentin e vet kritik. Sipas këndvështrimit tim personal, unë nuk shoh ndonjë alternativë tjetër të qëndrueshme përveç promovimit të sistemit tonë të ndarjes së pushtetit të krijuar në mënyrë ndërkombëtare dhe të mirëmbajtur brenda vendit si nga ana institucionale ashtu edhe nga ajo shoqërore. As nuk e shoh lënien anash të akterëve legjitim kushtetues dhe ligjor (Lista Serbe) si një alternativë të mundshme. Ajo që unë shoh sidoqoftë, është potenciali i programit të Kurtit të qeverisjes së përqendruar te njerëzit, për të qenë një ilaç për monopolizimin e përfaqësimit politik. Hapja e dialogut civil shoqëruar me qasje të barabartë në punësim dhe drejtësi për të gjithë qytetarët e Kosovës mund të jetë themeli i bashkëpunimit të qëndrueshëm ndëretnik në Kosovë.

Seria e Op-Eds brenda Kolektivit të Kosovës

Opinionet e shprehura në këtë seri të op-eds nuk përfaqësojnë domosdoshmërisht ato të Fondi Ballkanik për Demokraci të Fondit Gjerman të Marshallit në SHBA (BTD), Agjencia Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) ose Qeverisë së SH.B.A.

Projekt mbështetet nga Fondi Ballkanik për Demokraci i Fondit Gjerman të Marshallit në SHBA dhe USAID.