Përtej sovranitetit dhe reformave: Ruajtja e multietnicitetit të Kosovës dhe promovimi i një identiteti qytetar

Kosova shpesh konsiderohet si një projekt paqeje, dhe për pjesën më të madhe të ekzistencës së saj, ka dëshmuar të jetë një projekt i suksesshëm. Baza e saj si një shtet i pavarur është ndërtuar mbi një kombinim të vlerave më të mira perëndimore dhe ideve të qeverisjes moderne, së bashku me politikat pas Luftës së Ftohtë që synojnë promovimin e demokracisë për të siguruar paqen, stabilitetin dhe zhvillimin në rajon. Një vështrim më i afërt i Kushtetutës së Kosovës zbulon një përkushtim mbresëlënës për krijimin e institucioneve funksionale demokratike, një ekuilibër efektiv të pushteteve, liritë civile dhe mbrojtje të zgjeruar për komunitetet etnike. Kosovarët mund të mburren me të drejtë tek miqtë e tyre në Perëndim për faktin se sa moderne dhe demokratike duket Kosova në letër. Megjithatë, pavarësisht kornizës ligjore dhe përparimit të qëndrueshëm në renditjet demokratike, Kosova përballet me sfida të rëndësishme sot. Këto rrjedhin kryesisht nga shkëputja e qeverisë aktuale nga parimet thelbësore që mbështesin shtetësinë e Kosovës dhe kushtetutën e saj. Sipas raportit të fundit të Freedom House, performanca e përgjithshme demokratike e Kosovës ka mbetur e qëndrueshme krahasuar me vitin e kaluar, duke vazhduar trajektoren e saj në rritje, veçanërisht në aspektin e demokracisë zgjedhore, ku ajo renditet më e larta në rajon. Qeveria aktuale kishte premtuar të reformonte gjyqësorin dhe të luftonte korrupsionin, por ende nuk ka arritur rezultate të favorshme. Kur Vetëvendosje erdhi në pushtet në 2021, ata u zotuan të “çlirojnë” shtetin nga ajo që ata e karakterizuan si kontroll i opozitës. Megjithatë, disa veprime—siç është procesi i verifikimit—kanë ngritur shqetësime për natyrën demokratike të këtyre reformave dhe nëse ato reflektojnë një krizë më të thellë të polarizimit politik në Kosovë. Përveç kësaj, disa çështje kanë penguar performancën demokratike të qeverisë, duke përfshirë rritjen e polarizimit politik, që ka ndikuar në funksionimin e parlamentit, rritjen e tensioneve me Serbinë dhe veriun e Kosovës dhe presionin nga BE-ja dhe SHBA-ja në lidhje me dialogun për normalizimin me Serbinë.

Përtej adresimit të reformave shumë të nevojshme demokratike, Kosova duhet të mbrojë edhe karakterin e saj qytetar dhe multietnik, pasi ky nuk është vetëm një parakusht për paqen, por edhe një kusht vendimtar për arritjen e njohjes së plotë ndërkombëtare. Ka një bazë të fortë ligjore për ta bërë këtë, dhe që nga viti 2008, Kosova ka promovuar dhe mbrojtur me sukses vlerat e saj thelbësore multietnike, duke siguruar integrimin e komuniteteve etnike në institucionet qendrore dhe lokale, së bashku me përfaqësimin efektiv në parlament. Megjithatë, tërheqja e serbëve të Kosovës nga institucionet e Kosovës në nëntor 2022, e cila përmbysi vite të tëra përparimi në integrimin e komunitetit serb, ka ndryshuar ndjeshëm peizazhin. Që atëherë, tensionet ndëretnike janë rritur, kryesisht për shkak të përpjekjeve të qeverisë për të shpërbërë strukturat dhe shërbimet paralele të kahershme në komunat veriore. Këto përfshijnë bankat serbe, shërbimet postare, përdorimin e monedhës dinar dhe të tjera. Përpjekjet e qeverisë së Kosovës për të mbyllur këto institucione paralele përfaqësojnë përparim në adresimin e çështjes dhe kufizimin e ndikimit të Beogradit, megjithëse këto veprime janë jashtë kornizës aktuale të dialogut. Themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe (AKS), i rënë dakord nga të dyja palët në procesin e dialogut në vitet 2013 dhe 2023, ka për qëllim të lehtësojë një kalim nga strukturat autonome informale të

financuara nga Beogradi në institucione që do të punonin ngushtë me autoritetet qendrore nën rregulloret që mbrojnë sovranitetin e Kosovës. Megjithatë, marrëveshja për themelimin e ASM-së ende nuk është zbatuar dhe ka pak interes nga qeveria e Kosovës për të punuar në këtë çështje para zgjedhjeve të ardhshme, të planifikuara për në fillim të shkurtit 2025.

Ndërkohë, serbët që jetojnë në veri të Kosovës po humbasin durimin gjithnjë e më shumë. Bisedat me ta tregojnë një ndjenjë të fortë zhgënjimi ndaj qeverisë së Kosovës, të shoqëruar me pakënaqësi ndaj Beogradit. Historitë e tyre personale janë prekëse, duke nxjerrë në pah sfidat e jetës së përditshme—nga vështirësitë në marrjen e pagave ose remitancave deri te përpjekjet për të vaksinuar fëmijët e tyre. Shqiptarët që jetojnë në Mitrovicë ndajnë rrëfime të ngjashme shqetësuese. Shumë njerëz ndihen të padëshiruar dhe të pasigurt, me raste të njerëzve që ngacmohen ose u bërtitet në rrugë. Të dy komunitetet dëshirojnë një marrëveshje që do t’i japë fund këtij makthi të vazhdueshëm dhe do të rikthejë kushtet për bashkëjetesë paqësore dhe pajtim.

Megjithatë, një zgjidhje nuk duket e afërt, pasi qeveria e Kosovës refuzon të pranojë pjesën e saj të përgjegjësisë në këtë situatë dhe ka të ngjarë të vazhdojë në drejtimin e saj aktual. Ndërkohë që kriza po zhvillohet brenda territorit të Kosovës, qeveria i sheh rrethanat e vështira në veri si rezultat i politikave të Beogradit. Ata pretendojnë fitoren për zvogëlimin e ndikimit të Beogradit në veri, një deklaratë që është e vërtetë, megjithëse Kosova mund të mos jetë forca e vetme pas saj (pasi Beogradi dhe partnerët ndërkombëtarë e kanë lejuar atë heshturazi). Qeveria justifikon veprimet e saj si një mbrojtje të sovranitetit, gjë që është e vlefshme. Megjithatë, këto veprime mund të konsiderohen gjithashtu si antikushtetuese, pasi ato kundërshtojnë shumë nga dispozitat në Kapitullin III të kushtetutës që kanë të bëjnë me të drejtat e komuniteteve.

Kur policia e Kosovës mbyll zyrat postare dhe bankat në komunat veriore, kjo dërgon një mesazh diskriminues dhe ngre pyetje mbi përputhshmërinë e këtyre veprimeve me kushtetutën e Kosovës. Këto veprime thellojnë izolimin e komuniteteve serbe, duke zvogëluar gatishmërinë e tyre për t’u reintegruar në institucionet e Kosovës. Ato tashmë kanë çuar në një mosbesim në rritje nga komunitetet serbe ndaj institucioneve të Kosovës, veçanërisht ndaj policisë së Kosovës, dhe kanë amplifikuar thirrjet e tyre për më shumë autonomi. Komunitetet serbe janë gjithnjë e më shumë kundër çdo lëshimi që nuk përmbush marrëveshjet e bëra në Bruksel në lidhje me krijimin e Asociacionit të Komunave Serbe.

Që nga viti 2021, veprimet e qeverisë së Kosovës në veri mund të kenë zvogëluar ndikimin e Serbisë. Megjithatë, është thelbësore që këto veprime të shmangin të qenit diskriminuese ose të krijojnë një mjedis ku serbët të ndjehen të padëshiruar dhe të fillojnë të largohen nga Kosova. Kosova nuk është një shtet mono-etnik dhe duhet të shmangë çdo hap që mund të çojë në atë drejtim. Për më tepër, rritja e dukshmërisë së flamujve kombëtarë shqiptarë dhe theksi në përdorimin e shqiptimit “Kosova” nga kjo qeveri dërgon një mesazh të gabuar për komunitetet e tjera etnike. Ndërsa e drejta e Kosovës për të mbrojtur sovranitetin e saj është e padiskutueshme, mënyra se si e bën këtë duhet të jetë në përputhje me kushtetutën e Kosovës dhe marrëveshjet e arritura në procesin e dialogut të Brukselit. Përdorimi i simboleve kombëtare nuk është i ndaluar, por shteti ka përgjegjësinë të promovojë vlerat e Kosovës së sotme — duke nxitur paqen dhe bashkëjetesën duke u distancuar nga retorika nacionaliste dhe duke u përqendruar në ndërtimin e një identiteti qytetar. Ka ende shumë punë për t’u bërë për të siguruar që qytetarët të ndihen fillimisht si kosovarë, para se të

identifikohen si shqiptarë ose serbë. Nëse dikur po i afroheshim këtij qëllimi, tani jemi më larg se kurrë prej tij.