Dialogu Beograd-Prishtinë nën hijen e rivalitetit SHBA-BE

Dialogu Beograd-Prishtinë nën hijen e rivalitetit SHBA-BE
07/07/2020

Brenda një periudhe prej 10 ditësh, dialogut Beograd-Prishtinë kaloi rrethin e plotë, nga që u vendosen per tu mbledhur dhe papritmas për t’u pezulluar. Kjo kthesë e ngjarjeve ka ndodhur për shkak të dy njoftimeve të papritura. Zhvillimet e fundit në mënyrë të diskutueshme e kthyen dialogun Beograd-Prishtinë në shesh. Sidoqoftë keto zhvillime gjithashtu ekspozuan mangësitë në diplomacinë amerikane dhe ato të BE-së dhe prishjen e multilateralizmit transatlantik.

Njoftimi i parë që riktheu dialogun ne tavoline ndodhi më 15 qershor. I dërguari i posacem amerikan për dialog Richard Grenell njoftoi permes Twitter-it që zyrtarët nga Serbia dhe Kosova ranë dakord të takohen në Shtëpinë e Bardhë në 27 qershor. Pas formimit të Qeverisë së re të Kosovës, zgjedhjeve të shpejta në Serbi dhe heqjes së barrierave tregtare midis të dyjave, dukej sikur asgjë nuk qëndronte në rrugën e triumfit të politikës së jashtme për administratën Trump përpara zgjedhjeve të nëntorit. Sidoqoftë, dritarja e mundësive u mbyll tashmë më 24 qershor kur doli njoftimi i dytë. Zyra e Prokurorit të Specializuar (ZPS) theu heshtjen e saj të markës tregtare duke njoftuar se aktakuza për krime lufte kundër Hashim Thaçi ishte dorëzuar në gjykatë paraprakisht për konfirmim. Njoftimi parandaloi në mënyrë efektive samitin e Uashingtonit.

Edhe para se SPO të zbulojë akuzën e saj kundër Thaçit, nisma e Grenell filloi të nënkuptohej. “Stili” i tij diplomatik i kapjes së palëve të interesit jashtë rojës nxiti përgjigjen e aktorëve të tjerë kryesorë. Meqenëse Grenell organizoi samitin e Uashingtonit pa e njoftuar më parë BE-në, e lëre më ta ftojë atë të marrë pjesë, i dërguari i BE-së për dialog Miroslav Lajçak vizitoi Prishtinën dhe Beogradin për të paralajmëruar se një marrëveshje që do t’i afronte ata në BE nuk mund të arrihet pa BE . Në mënyrë të ngjashme, Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov deklaroi gjatë vizitës së tij në Beograd se Rusia do të mbështeste vetëm zgjidhjen e aprovuar nga Këshilli i Sigurimit i KB. Vërejtjet e bëra nga të dy diplomatët shërbyen si një kujtesë e paqartë për palët se negociatat që do të përpiqeshin të anashkalonin kryeqytetet e tyre përkatëse mund të mos realizohen.

Ndërsa samiti po afrohej, Grenell filloi të minimizojë nismën e vet. Në fillim, Grenell mohoi pretendimet se plani famëkeq i shkëmbimit të tokës do të diskutohej. Ai më tej vazhdoi të shprehte se bisedimet nuk do të ishin politike çfarëdo. Në fakt, ai pretendoi se përqendrimi do të ishte në normalizimin ekonomik, ndërsa çështjet politike do të liheshin evropianëve që të merreshin më vonë. Në thelb, u bë e qartë se perspektivat për të arritur një “pazar të madh” që përfshin njohjen e ndërsjellë ishin të pakta.

Njoftimet e ZPS ishin një goditje e fundit për diplomacinë “buldozeriane” të Grenell. Koha dhe përmbajtja e njoftimit tregojnë se qëllimi i saj ishte të parandalonte Thaçin për shndërrimin e një gjykate në një subjekt negociatash me qëllim të sigurimit të imunitetit për veten e tij. ZPS justifikoi vendimin e tij të pazakontë për të zbuluar akuzat që pretendonin përpjekjet e të akuzuarit për të penguar dhe miimizuar punën e tij. Ndërsa nuk dihet nëse ZPS i dha ndonjë njoftim Grenell para se të lëshonte një deklaratë, është e vështirë të besosh që Grenell, si një diplomat dhe shef i inteligjencës me gradë të lartë, nuk ishte njohës i gjykimit për krime lufte që ishte mbi kokën e Thaçit. Eshtë më e besueshme që bisedimet u përshpejtuan sepse Grenell ishte i vetëdijshëm se koha po mbaronte, kështu që ai dëshironte të bënte marrëveshje përpara se të konfirmohej aktakuza.

Qasja e Grenellit zbriti për të rrëmbyer çdo lloj marrëveshje, pavarësisht sa antiklaktike do t’i jepej shtytje rreth samitit. Përplasja e samitit nuk ishte befasi pasi që normalizimi mes Serbisë dhe Kosovës nuk ka qenë kurrë një “gjë” amerikane. Përfshirja e Sh.B.A ishte e konceptuar keq si akt pasi nuk ishte më shumë se një përpjekje për të rrëmbyer procesin e BE-së.

Për gati një dekadë, BE ka ndërmjetësuar bisedimet midis Beogradit dhe Prishtinës. Në bazë të autorizimit të Asamblesë së Përgjithshme të KB, dialogu filloi si teknik në vitin 2011, për tu ngritur në një nivel politik në vitin 2012. Përmirësimi i marrëdhënieve me Kosovën u bë kushti kryesor politik për përparimin e Serbisë në rrugën e BE. Prandaj, Serbia mori statusin e kandidatit në mars 2012 pasi u arrit marrëveshja e përfaqësimit rajonal me Prishtinën. Po kështu, Këshilli Evropian vendosi të hap bisedimet e pranimit me Serbinë në qershor 2013 pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Brukselit. Në dhjetor 2015, kapitujt e parë të negociatave me Serbinë u hapën pasi u nënshkruan marrëveshje shtesë në gusht 2015.

Kushti i fundit politik për pranimin e Serbisë në BE ka të bëjë me nënshkrimin e marrëveshjes juridikisht detyruese me Kosovën për “normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve”. Kjo kërkesë u bë së pari nga Gjermania por më vonë u përfshi në kornizën e bisedimeve me Serbinë, duke u bërë politika e BE-së. Me pak fjalë, marrëveshja nuk do të thoshte domosdoshmërisht njohje të ndërsjellë, por do t’i detyronte palët të përmbahen nga pengimi i ofertës së njëri-tjetrit për t’u anëtarësuar në organizatat ndërkombëtare, kryesisht në BE. Një marrëveshje e tillë do t’i bënte jehonë Traktatit Themelor i cili u nënshkrua nga Gjermania Perëndimore dhe Lindore në 1972, duke bërë të mundur që të dyja të bëhen anëtarë të KB.

Në pranverën e vitit 2018, dukej ndërsa dialogu i ndërmjetësuar nga BE po hynte në fazën e fundit, duke çuar në nënshkrimin e marrëveshjes së shumëpritur të normalizimit. Sidoqoftë, ngurrimi në rritje i BE-së ndaj zgjerimit minimizoi efektivitetin e tij. BE ishte e paaftë të krijonte një marrëveshje pasi ajo nuk i përmbahej më stilit të saj të ndërmjetësimit të bazuar në nxitje. Thënë thjesht, me liberalizimin e vizave për Kosovën jashtë kufijve dhe perspektivën e anëtarësimit për Serbinë shumë të largët, BE nuk kishte asgjë për të joshur palët për të lidhur një marrëveshje.

Në vështirësi, nisma e BE drejt normalizimit ishte e parakohshme. Fatkeqësisht, shembjet e bisedimeve të ndërmjetësuara nga BE krijuan një vakum të cilin administrata Trump kërkoi të shfrytëzonte. Për herë të parë që kur Kosova shpalli pavarësinë në 2008, administrata amerikane tregoi interes për rrjedhën e dialogut Beograd-Prishtinë. Administrata Trump ndoqi një marrëveshje të shpejtë për një mosmarrëveshje territoriale më të gjatë në Evropë, ndërsa anashkaloi BE-në. Çuditërisht, Presidenti Trump i shkruajti Presidentit Vuçiç dhe Presidentit Thaçi në dy raste, në dhjetor 2018 dhe shkurt 2019, për t’i nxitur ata të shfrytëzonin këtë “mundësi unike” për të arritur një “marrëveshje historike”, e cila do të festohej në Shtëpinë e Bardhë më pas. Zyrtarët amerikanë gjithashtu aluduan hapjen për të aprovuar rregullimin e kufijve nëse palët bien dakord.

Ndërsa SH.B.A.-ja luajti një rol vendimtar në të gjitha marrëveshjet që zgjidhnin mosmarrëveshjet politike dhe territoriale në Ballkan që nga vitet 90, BE gjithmonë punonte përkrah tyre. Bashkëpunimi midis SH.B.A dhe BE-së mund të mos mjaftojë për të arritur marrëveshjen, por dialogu mes konfrontimit të tyre do të dështojë. Mungesa e BE-së nga dialogu Beograd-Prishtinë nuk është premtuese, pasi BE-ja ende mban fuqine kryesore për normalizim. Në fakt, “normalizimi” nuk ka asnjë kuptim real nëse është marrë jashtë kontekstit të BE-së.

Fatkeqësisht, BE duket se është e vendosur të përsërisë gabimet e së kaluarës. Përfaqësuesi i Lartë i BE-së Josep Borrell dhe i dërguari i tij i veçantë Miroslav Lajçak nuk do të jenë më të suksesshëm sesa Federica Mogherini dhe Johannes Hahn qe ishin në vitin 2018. Të dyja, Beogradi dhe Prishtina e dinë shumë mirë që përfaqësuesit e institucioneve të BE-së nuk kanë ndikim në vendimet që anëtare shtetet bëjnë në lidhje me zgjerimin. Prandaj, varet nga vendet drejtuese anëtare të BE-së që të rritin përfshirjen e tyre në dialog. Sidoqoftë, dialogu do të shkojë në drejtimin e duhur vetëm kur rivaliteti midis lojtarëve kryesorë zëvendësohet nga bashkëpunimi.

Share:

Ognjen Gogić

Ognjen Gogić është një shkencëtar politik i specializuar në zgjidhjen e konflikteve dhe ndërtimin e paqes. Ai aktualisht po punon si menaxher i projektit në OJQ Aktiv.

Share: