E gjithë bota ka folur dhe shkruar me muaj të tërë për pasojat e virusit covid-19 në botë, mbi ekonominë, dinamikën sociale dhe në përgjithësi për mënyrën se si jetojmë. Për dallim nga shumica e sferave të tjera të jetës, pasojat e virusit korona në jetën politike të Serbisë tashmë janë ndjerë fuqimisht. Arsyeja është se virusi erdhi në Serbi në vitin e zgjedhjeve, dhe gjendja e jashtëzakonshme shtyu zgjedhjet e planifikuara më parë për 26 Prill dhe atë menjëherë në fillim të fushatës zgjedhore.
Siç parashikohet nga korniza ligjore, aktivitetet zgjedhore do të vazhdojnë menjëherë pas heqjes së gjendjes së jashtëzakonshme, e cila ka marrë fund më 6 Maj të këtij viti, që do të thotë se zgjedhjet janë planifikuar në të vërtetë për 21 Qershor. Vendimi për heqjen e parakohshme të gjendjes së jashtëzakonshme, të marrë nga i vetmi vendimmarrës në Serbi, Aleksandar Vuçiq, ishte padyshim i konsideruar në lidhje me momentin politik që i përshtatet atij për zgjedhjet. Përkatësisht, pasojat ekonomike të virusit do të godasin vetëm Serbinë, dhe me sa duket nuk do të ndjehen aq shumë në qershor dhe korrik të këtij viti. Nga ana tjetër, opozita, e cila tashmë ka deklaruar bojkotimin e zgjedhjeve të planifikuara të prillit, tani, më shumë sesa në disa muaj të mëvonshëm, do të ishte nën presion për të ndryshuar vendimin e saj dhe të dilte në votime, gjë që do t’i përshtatet jashtëzakonisht mirë. Për shkak të gjithë kësaj, shumë komentojnë se vendimi për të hequr gjendjen e jashtëzakonshme ishte marrë shumë herët, veçanërisht duke marrë parasysh reagimin e papërgjegjshëm të qytetarëve pas heqjes.
Fundi i epidemisë deklarohet kur regjistrojmë zero raste të reja për 28 ditë rresht, që do të thotë se epidemia ka shumë të ngjarë të zgjasë akoma kur të ketë zgjedhje. Është mosmirënjohëse të parashikohet se sa kjo do të ndikonte në pjesëmarrjen, veçanërisht duke pasur parasysh fuqinë e regjimit në pushtet për të kontrolluar narrativën në publik (në këtë rast rreziku i një epidemie), por është e arsyeshme të pritet që epidemia të ulë më tej pjesëmarrjen përveç një fushate bojkoti për të nxitur njerëzit të qëndrojnë në shtëpi. Sidoqoftë, një nga pasojat politike tashmë të dukshme të virusit është presioni i madh ndaj opozitës për të rishqyrtuar vendimin për bojkotim. Ai presion vjen si nga anëtarësia ashtu edhe nga qytetarët. Në fund të gjendjes së jashtëzakonshme, pati një kulminacion të zhgënjimit dhe zemërimit të qytetarëve, të cilët fajësojnë regjimin në pushtet për menaxhimin e dobët të krizave dhe veçanërisht për talljen e virusit në fillimin e krizës.
“Protestat e ballkonit” zgjuan përsëri publikun e opozitës, si protestat e mëdha të mbajtura nga dimri i vitit 2018 deri në pranverën e vitit 2019. E gjithë kjo shtoi presion ndaj opozitës për të rishqyrtuar të shkojë në votime. Pothuajse të gjitha partitë e opozitës pranuan që pandemia kishte ndryshuar, megjithatë, dhe filluan të marrin në konsideratë vendimin e tyre. Sidoqoftë, deri më tani vetëm një organizatë opozitare ka ndryshuar vendimin e saj për bojkotim, Lëvizja e Qytetarëve të Lirë (PSG). Kjo krijoi një zbardhje në bojkot, dhe tani e panjohura kryesore është se sa PSG do të arrijë të fitojë para zemërimit të akumuluar të qytetarëve, dhe sa do të humbasë sepse një pjesë e qytetarëve do t’i konsiderojë ata tradhtarë të bojkotit. Ajo që bie në sy është se PSG “mbrojti” vendimin e saj sepse para pandemisë, ajo shpalli bojkot së bashku me tërë opozitën. Kjo u jep atyre një pengesë të caktuar morale dhe politike për të ndryshuar vendimin e tyre për shkak të shqetësimit tektonik në një nivel global.
Sigurisht, pavarësisht vendimeve të opozitës, rezultati i zgjedhjeve është i njohur për një kohë të gjatë. Partia Progresiste Serbe do të fitojë një shumicë absolute të votave, dhe ndoshta një shumicë prej dy të tretave në parlament më vete. Nëse jo, atëherë ai me siguri do të ketë një shumicë prej dy të tretave me partnerët e tij të koalicionit, gjë që u mundëson atyre të ndryshojnë Kushtetutën dhe, në përgjithësi, duar të përcaktuara të bëjnë gjithçka që dëshirojnë me Serbinë, sepse pushteti tashmë është grumbulluar në një qendër, pra në një njeri – Aleksandar Vuçiq.
Sidoqoftë, ka dy të panjohura në lidhje me zgjedhjet: e para është se sa lista do të kalojë regjistrimi, d.m.th se sa lista kuazi opozitare do të shtyjnë makinerinë e Vuçiqit përmes regjistrimit, i cili tashmë është zvogëluar nga 5% në 3% në vitin zgjedhor; dhe e dyta është sesa vlerësim do të marrë PSG-ja, por unë mendoj se nuk ka dyshim se do të kalojë pragun e ulët prej 3%, veçanërisht në pjesëmarrjen më të ulët të pritshme. Në çdo rast, opozita në mbledhjen e radhës të parlamentit me siguri nuk do të ketë më shumë se 10% të deputetëve.
Pres efektet e bojkotit pas zgjedhjeve, shumë më tepër sesa gjatë fushatës dhe vetë ditës së zgjedhjeve. Përkatësisht, përveç pjesëmarrjes së zvogëluar, besoj se është shumë më e rëndësishme që opozita të bojkotojë dhe të aktivizojë njerëzit që bojkotojnë nga revolta kundër regjimit dhe të sfidojnë në mënyrë aktive zgjedhjet në kohën që pason (protesta, mosbindje civile, etj). Pjesëmarrja e ulët nuk mund të sfidojë plotësisht legjitimitetin e pushtetit të Vuçiqit, veçanërisht pasi ai ka mbështetjen e gjerë të bashkësisë ndërkombëtare për sa kohë që ai është i gatshëm të zgjidhë çështjen e Kosovës në një mënyrë që i përshtatet.
Bisedimet midis Beogradit dhe Prishtinës
Prandaj, çështja e Kosovës mbetet një shtyllë e fuqisë së Vuçiq, dhe për sa i përket asaj, pozita e Serbisë nuk do të ndryshojë, d.m.th. ai do të mbetet i hapur për marrëveshje. E ardhmja e afërt politike në Serbi garanton që Serbia do të jetë e gatshme të përfundojë procesin e negociatave në 6 deri në 12 muajt e ardhshëm, dhe se Vuçiq do të ketë fuqinë dhe legjitimitetin për të nënshkruar marrëveshjen me Kosovën në emër të Serbisë, si dhe për ta zbatuar atë pas kësaj. Marrëveshja sigurisht që do të kërkojë një ndryshim në Kushtetutë, si pjesën më të vështirë, dhe do të mbetet i fuqishëm për ta zbatuar atë. Nëse dialogu do të vazhdojë nën kujdesin e BE-së, ose të gjithë do të ndalojnë vendosjen e make-up-it dhe menjëherë pas formimit të qeverive në Serbi dhe Kosovë nxitojnë në Uashington për të nënshkruar marrëveshjen është një tjetër pyetje, dhe varet nga dinamika midis Evropës dhe Sh.B.A.
Sidoqoftë, unë pretendoj se i përshtatet Vuçiqit për të nënshkruar marrëveshjen sa më shpejt të jetë e mundur, d.m.th. menjëherë pas zgjedhjeve në Serbi dhe stabilizimin politik në Kosovë (nëse situata stabilizohet fare). Vjeshta sjell paqartësi të reja që mund të prishin lehtësisht planet, dhe këto janë kryesisht zgjedhjet në Shtetet e Bashkuara, por edhe kriza e afërt ekonomike e pas afërt që do të godasë Serbinë pas verës. Të dy rreziqet, potencialisht, mund të trondisin legjitimitetin e tij, të jashtëm dhe të brendshëm, shumë më tepër sesa një kazan mundësie. Ekonomia serbe varet nga ekonomitë e Gjermanisë dhe Italisë, dhe përveç dobësisë së vet, ajo do të preket nga dobësia e partnerëve kryesorë ekonomikë. Për më tepër, ekonomia serbe ka një përqindje të lartë të varësisë nga dërgesat nga diaspora, si dhe nga puna sezonale, për shembull në turizëm në Kroaci dhe Mal të Zi.