BE dhe Ballkani Perëndimor: Pesë hapa kyç për të përmirësuar marrëdhëniet

Me përfundimin e Samitit të Kosovës për Paqe dhe Demokraci 2024, na mbeten njohuri të vlefshme nga konferenca, por edhe pyetje urgjente: Çfarë i pret bisedimet për normalizim Kosovë-Serbi dhe a do të sjellin ato përfitime të prekshme në terren? Si mund ta mbajmë Perëndimin të fokusuar në Ballkanin Perëndimor në një mënyrë konstruktive dhe efektive mes krizave të shumta globale? Kur, nëse ndonjëherë, do të anëtarësohen vendet e Ballkanit Perëndimor në BE dhe cilat janë pengesat kryesore për anëtarësimin e tyre? Si mund të frenohet ndikimi në rritje i Rusisë dhe Kinës në rajon? Zgjidhja e këtyre çështjeve ka të ngjarë të marrë vite dhe do të kërkojë përpjekje të përbashkëta nga të gjitha palët dhe palët e interesit. Megjithatë, një parakusht për të adresuar ndonjë nga këto sfida është një ndryshim thelbësor në qasjen e komunitetit ndërkombëtar ndaj rajonit.

Qasja aktuale ndaj Ballkanit Perëndimor ka mangësi të qarta, të cilat kanë çuar në disa probleme. Së pari, bisedimet për normalizim Kosovë-Serbi mund të karakterizohen më së miri si një proces “një hap përpara, dy prapa”. Çdo raund dialogu shpesh pasohet nga një periudhë përshkallëzimi, ku të dyja palët shpesh dështojnë në zbatimin e zotimeve të tyre verbale ose me shkrim. Së dyti, ndikimi rus dhe kinez po rritet vazhdimisht në rajon, siç tregohet nga refuzimi – dhe me gjasë refuzimi i vazhdueshëm i Serbisë – për të vendosur sanksione ndaj Rusisë pas pushtimit të saj në Ukrainë, pavarësisht përpjekjeve të komunitetit ndërkombëtar.

Ndoshta më shqetësuese është rënia e mbështetjes për Bashkimin Evropian në të gjithë rajonin. Një sondazh i fundit i kryer nga Instituti Ndërkombëtar Republikan (IRI) identifikoi se, ndërsa BE-ja dhe Perëndimi gëzojnë mbështetje shumë të madhe në Shqipëri dhe Kosovë, tabloja është shumë më pak optimiste gjetkë. Në Serbi, shumica tani favorizon mbajtjen e lidhjeve me Rusinë. Në Bosnjë, Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut, më pak se 40% mbështesin “pa mëdyshje” një drejtim pro-perëndimor. Paul McCarthy, Drejtor i IRI-së për Evropën, vuri në dukje se megjithëse Serbia është e qartë në qëndrimin e saj anti-perëndimor, “tendencat pro-perëndimore janë zbutur edhe në Mal të Zi dhe Maqedoninë e Veriut, pavarësisht se janë bërë anëtarë të NATO-s, si dhe në Bosnje, ku Turqia ka zëvendësuar Shtetet e Bashkuara si aleati kryesor i myslimanëve boshnjakë”.

McCarthy pohon se “njerëzit po humbasin durimin me pritjen për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian”, duke sugjeruar më tej se mënyra e shpejtë në të cilën Ukrainës dhe vendeve të tjera iu ofrua një rrugë drejt anëtarësimit në BE, vetëm sa e ka thelluar këtë zhgënjim në Ballkanin Perëndimor. Pabarazia e perceptuar në trajtim ka përkeqësuar ndjenjat e neglizhencës, duke lënë shumë në rajon të vënë në pikëpyetje zotimin e BE-së për integrimin e tyre afatgjatë. Rënia e mbështetjes për BE-në, së bashku me zbehjen e besimit në pranimin eventual të rajonit në bllok, ka krijuar një vakum që aktorë si Kina dhe Rusia po ndërhyjnë gjithnjë e më shumë për ta mbushur. Ndërsa tërheqja e BE-së zvogëlohet, të dyja fuqitë kanë qenë në gjendje të zgjerojnë

ndikimin e tyre, duke ofruar alternativa ekonomike, politike, madje edhe kulturore që rezonojnë me segmente të popullsisë të zhgënjyer nga procesi i zgjatur i anëtarësimit.

Për të adresuar situatën aktuale, BE-ja dhe komuniteti më i gjerë politik perëndimor duhet të ndërmarrin pesë hapa kyç. Së pari, ata duhet të modernizojnë perceptimet e tyre për Ballkanin Perëndimor. Shumë shpesh, ngjarjet në rajon shikohen përmes thjerrëzave të viteve të 90-ta, dhe ndërsa disa çështje nga ajo epokë mbeten, rajoni ka evoluar ndjeshëm që atëherë. Të kuptuarit e freskët dhe të nuancuar e Ballkanit Perëndimor është thelbësor për të vlerësuar me saktësi sfidat dhe mundësitë e tij aktuale.

Së dyti, megjithëse është joreale të pritet që Ballkani Perëndimor të bëhet fokusi kryesor i Perëndimit – duke përjashtuar një krizë, të cilën ne duam ta shmangim padyshim – kjo nuk justifikon natyrën sporadike dhe reaktive të angazhimit aktual perëndimor. Rajoni shpesh tërheq vëmendjen vetëm kur ndodh diçka e keqe, e cila nga ana tjetër ushqen më tej kornizën e viteve të 90-ta të të menduarit se ky rajon është disi i paqëndrueshëm dhe një fuçi baruti i armiqësisë etnike që pret të shpërthejë.

Së treti, Perëndimi, veçanërisht BE-ja, duhet të krijojë mekanizma efektivë të zbatimit. Një shembull kryesor është Marrëveshja e Brukselit e nënshkruar mbi një dekadë më parë midis Beogradit dhe Prishtinës. Ndër dispozitat e saj, Kosova u zotua për formimin e Asociacionit të Komunave Serbe në veri, por kjo ende nuk është zbatuar. Vullneti politik për të përmbushur këtë detyrim është minimal deri në inekzistent në qeverisjen e kryeministrit Albin Kurti. Për më tepër, një sërë lëvizjesh të njëanshme të kohëve të fundit duke përfshirë anulimin e dinarit serb ka shkaktuar telashe të mëtejshme në Kosovë, megjithatë BE-ja nuk ka zhvilluar një strategji efektive për të parandaluar lëvizje të tilla destabilizuese. Situata në terren është larg për të qenë ideale, e karakterizuar nga raunde të shumëfishta përshkallëzimi, më i dalluari prej të cilave ndodhi në Banjskë në shtator 2023, duke rezultuar në vdekjen e katër individëve. Në përgjithësi, BE-ja duhet të ketë mekanizma të fuqishëm për të garantuar respektimin e angazhimeve dhe arritjen e progresit. Përndryshe, pa pasoja të qarta për mosrespektim, marrëveshjet do të bëhen premtime të zbrazëta.

Së katërti, Perëndimi dhe BE-ja duhet të punojnë për të përmirësuar pozicionimin dhe imazhin e tyre në mesin e popullatës së përgjithshme – që do të thotë angazhim më pozitiv dhe të drejtpërdrejtë me njerëzit e këtij rajoni. Ndërtimi i besimit dhe mbështetjes do të varet nga demonstrimi i përfitimeve reale të lidhjeve më të ngushta me Perëndimin, në vend që të mbështetet në premtimet abstrakte për anëtarësim në të ardhmen ose prosperitet ekonomik. Kjo do të thotë prani më e dukshme e politikanëve të shquar të BE-së dhe të tjerë perëndimorë.

Së fundi, dhe në një nivel më abstrakt, politikanët e BE-së duhet të nxisin një mjedis në të cilin njerëzit e Ballkanit Perëndimor të ndjehen si anëtarë të vërtetë të komunitetit evropian dhe ku vetë BE-ja duket e etur për të mirëpritur rajonin në bllok. Procesi i anëtarësimit në dukje i pafund, i shoqëruar me mungesën e entuziazmit për zgjerim në qarqe të caktuara të BE-së dhe përparimi i shpejtë i bërë nga Ukraina dhe vende të tjera, ka bërë që shumë në Ballkanin Perëndimor të mendojnë se anëtarësimi në BE është pak

më shumë se një premtim bosh. Ekziston një perceptim në rritje se BE-ja nuk është vërtet e përkushtuar për integrimin e rajonit, gjë që ka nxitur zhgënjimin. Për ta kthyer këtë, BE-ja jo vetëm që duhet të përshpejtojë procesin e anëtarësimit, por edhe të demonstrojë dukshëm se e vlerëson Ballkanin Perëndimor si një pjesë integrale të së ardhmes së Evropës.

Shumë sfida vazhdojnë në Ballkanin Perëndimor dhe rajoni mbetet larg realizimit të potencialit të tij të plotë. Njerëzit dhe përfaqësuesit e tyre politikë kanë përpara një punë të rëndësishme për të avancuar rajonin, me shumë përgjegjësi në vend. Megjithatë, roli i komunitetit ndërkombëtar është gjithashtu jetik, dhe aktualisht, kontributi i tij është i kufizuar dhe jo aq konstruktiv sa mund të ishte. Duke zbatuar pesë ndryshimet e përshkruara më herët, rajoni ka një shans më të mirë për të forcuar lidhjet e tij me Perëndimin, gjë që është thelbësore për adresimin e sfidave të shumta me të cilat përballet. Dështimi për të bërë këtë ndryshim nga ana e komunitetit ndërkombëtar mbart rreziqe serioze, duke e larguar potencialisht rajonin nga Perëndimi dhe duke përkeqësuar problemet ekzistuese.