Kritička revizija istorije pretpostavka normalizacije odnosa

Da bi došlo do pomirenja između dva naroda, moramo imati na umu tri stvari koje francuski filozof Pol Riser predlaže kada govori o načinima na koji se različiti narodi zbližavaju: poznavanje kulture druge strane, kritička revizija istorije jednih i drugih, kao i međusobni oproštaj grehova, podseća u autorskom tekstu publicista Škeljzen Gaši.

Najteži segment kritičke revizije istorije albansko-srpskih odnosa vezan je za period od 1878. do 1999, kada su se dešavali zločini srpske strane nad Albancima (koje je počinila redovna srpska vojska i policija), kao i zločini albanske strane nad Srbima (neorganizovani, pojedinačni, iz osvete, samim tim statistički desetinu puta manjim).

Srbi uopšte ne uče o masovnom proterivanju Albanaca iz Srbije i Niškog sandžaka 1877-1878, dok Albanci uče da je odatle proterano 160.000 Albanaca. Međutim, Noel Malkolm kaže da, iako nedostaju tačni podaci, savremena proučavanja konstatuju da je u celom regionu bilo 110.000 Albanaca. Prema okvirnoj proceni, bilo je oko 50.000 muhadžira (arapska reč za izbeglicu, emigranta) koji su se naselili na teritoriji Kosova 1877-1878. Ovo proterivanje Albanaca iz Niškog sandžaka i njihovo naseljavanje na sadašnjoj teritoriji Kosova je dovelo do zaoštravanja odnosa između Albanaca i Srba na Kosovu. Takođe, delom i zbog ovakvog stava, u periodu 1878-1912. dolazi do stalnog raseljavanja Srba sa Kosova. Naravno, postojali su i drugi razlozi za raseljavanje: opšta stagnacija, loša administracija, bolji život u Srbiji. Albanci ne uče o tome, ali Srbi uče, uz „naduvane“ cifre i pogrešno predstavljanje razloga za raseljavanje.

Nakon početka povlačenja osmanskih pukova sa Kosova krajem septembra 1912. godine, srpske snage su ušle na teritoriju današnjeg Kosova čineći zločine. Srbi o tim zločinima ne uče apsolutno ništa, već to smatraju oslobađanjem Kosova. Albanci, naravno, uče, uglavnom ih klasifikujući kao „terorističke i krvave akcije protiv albanskog stanovništva, koje je bilo izloženo nasilju i teroru šovinizma balkanskih zemalja“.

O ovim zločinima, oba naroda treba da uče uz pozivanje na: izveštaj austrijskog socijaldemokrate Lea Frojndliha „Albanska golgota“, koji navodi da broj ubijenih Albanaca 1912–1913. dostiže 25.000, kao i na izveštaj Međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i načina vođenja Balkanskih ratova, koji je izradio Karnegi Fond za međunarodni mir, a posebno na članke Leona Trockog i srpskih socijaldemokrata – Dimitrija Tucovića, Koste Novakovića, Dušana Popovića, Dragiše Lapčevića i Triše Kaclerovića koji su objavljivani u beogradskom socijalističkom listu „Radničke Novine“.

Krajem 1915. godine, srpske i crnogorske snage su se zbog napada austrougarskih, nemačkih i bugarskih snaga povukle preko Kosova, Crne Gore i Albanije u Grčku. Srbi o tome uče, beležeći brojne nedaće i gubitke srpskih vojnika i civila koji su prelazili Prokletije, nazivajući to „Albanskom golgotom“. Štaviše, oni ovo povlačenje predstavljaju kao najtežu epopeju u svojoj istoriji i dodaju da su srpski vojnici i civili tokom povlačenja stradali od napada „lokalnih albanskih bandi“. Albanci o tome nigde ne uče. Srpski vojnici i civili su stradali napuštajući Kosovo kroz planinske masive u Albaniji na putu do Grčke, ali uzrok njihovog stradanja, pored gladi, hladnoće i drugih poteškoća, su bili zločini koje su srpske snage počinile nad Albancima u periodu od oktobra 1912. do marta 1913. godine.

Na kraju Prvog svetskog rata, nakon povlačenja austrijske i bugarske vojske, srpske trupe su novembra 1918. ušle na Kosovo. Noel Malkolm citira dokument koji je Kosovski odbor za nacionalnu odbranu poslao Ligi nacija 1921. godine, a prema kojem su srpske snage od 1918. ubile 12.371 lice. Albanci o tim zločinima uče kao o „državnom teroru i genocidu“, ali bez podataka koji bi podržali ovu klasifikaciju. S druge strane, Srbi ne uče ništa o ubistvima Albanaca počinjenim od strane srpskih trupa, već da je novi ulazak ovih trupa na teritoriju Kosova „novo oslobođenje“.

U periodu između dva svetska rata, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) imala je za cilj promenu etničkog sastava stanovništva na Kosovu i za to je koristila takozvanu agrarnu reformu, kako bi raspračala stare osmanske posede namenjene lokalnim seljanima. Ta zemlja je uglavnom davana doseljenicima iz Srbije, kao i srpskim vojnicima i dobrovoljcima. Srbi o tome uopšte ne uče, dok Albanci uče da je između dva svetska rata na Kosovu zaplenjeno 400.000 hektara zemlje i naseljeno oko 15.000 porodica slovenskih doseljenika sa oko 75.000 članova. Noel Malkolm koji citira srpske, albanske i međunarodne autore, kaže da je zaplenjeno 200.000 hektara, od čega je polovina dodeljena naseljenicima, dok je na Kosovu naseljeno preko 13.000 porodica sa oko 70.000 članova. O raseljavanju Albanaca u periodu između dva svetska rata Srbi ne uče ništa, dok Albanci uče da je „oko 250.000 Albanaca bilo prisiljeno da se iseli iz etničke zemlje“, ali ne pružaju dokaze koji bi potkrepili te podatke. S druge strane, Malkolm navodi da bi broj Albanaca i ostalih muslimana sa Kosova raseljenih između dva svetska rata mogao da se kreće od 90.000 do 150.000.

Italijani su zauzeli veći deo Kosova u leto 1941. godine i pripojili ga Albaniji koju su okupirali u proleće 1939, dok su ostatak Kosova zauzeli Nemci i Bugari. Situacija kosovskih Albanaca pod italijanskom i nemačkom vlašću je, u poređenju sa situacijom pod Jugoslavijom, bila znatno bolja. Srbi uče da su pod italijanskom i nemačkom vlašću „Albanci na Kosovu i Metohiji izvršili teror nad Srbima“, dok Albanci uče da su, uprkos patnjama pod jugoslovenskom vlašću, bili pažljivi prema srpskoj i crnogorskoj manjini, u mnogim slučajevima su ih čak i štitili. Ali, Malkolm navodi da se broj deportovanih Srba i Crnogoraca sa Kosova tokom ovog perioda kreće od najmanje 30.000 do maksimalno 100.000, dok ubistva, razaranja i krađe, iako uzajamne, za žrtve pretežno imaju Srbe i Crnogorce. Treba dodati da su u vreme dok je Kosovo bilo pod italijanskom i nemačkom okupacijom naoružani Albanci napali sela naseljena Srbima, ali uglavnom da bi proterali naseljenike i vratili oduzetu imovinu.

Posle povlačenja italijanskih i nemačkih trupa sa Kosova, srpsko-crnogorske partizanske snage ušle su u kosovske gradove i počinile zločine nad nedužnim albanskim civilima. Srbi se uopšte ne bave tim zločinima. Albanci uče o njima, navodeći da je broj Albanaca likvidiranih od strane srpsko-crnogorskih partizanskih trupa 45.000, uz klasifikovanje ovih zločina – genocidom nad albanskim stanovništvom. Međutim, Malkolm, koji analizira podatke različitih autora, zaključuje da je cifra od oko 45.000 ubijenih preuveličana.

Neposredno po završetku Drugog svetskog rata, osuđeni su i streljani protivnici jugoslovenskog režima. U periodu 1945-1966, jugoslovenska vlada je prisilila desetine hiljada Albanaca u Jugoslaviji da emigriraju u Tursku. Predsednik Jugoslavije Josip Broz Tito potpisao je 1953. godine džentlmenski sporazum sa turskim ministrom spoljnih poslova Mehmetom Kopruluom kako bi obezbedio proterivanje Albanaca iz Jugoslavije u Tursku. Za to je jugoslovenska vlada koristila razne pritiske, pa je tokom zime 1955-56. godine jugoslovenska vlada pokrenula kampanju sakupljanja oružja na Kosovu. Srbi ne uče ni reč o ovim proterivanjima, dok Albanci uče uz „naduvane“ cifre: 250.000, odnosno 400.000 Albanaca.

Srbi uopšte ne uče o drastičnim kršenjima ljudskih prava kosovskih Albanaca od strane srpskog režima tokom devedesetih godina prošlog veka. I Albanci i Srbi predstavljaju samo zločine „druge strane“, etiketirajući ih tako bez činjenica i argumenata. Na primer, Srbi ne uče ni o jednom Albancu kojeg su ubile srpske/jugoslovenske snage tokom rata na Kosovu, kao što Albanci ne uče ni o jednom Srbinu kojeg su ubili pripadnici OVK tokom i posle rata. Štaviše, obe strane preuveličavaju zločine „onih drugih“, ostavljajući tako prostor za nesporazume. Nalazi Fonda za humanitarno pravo, koji je vodila Nataša Kandić, u projektu „Kosovska knjiga pamćenja“ navode da je od 1. januara 1998. do 31. decembra 2000. godine na Kosovu izgubilo život i/ili nestalo 8.645 albanskih civila i 1.013 srpskih civila.

Dakle, Albanci se prisećaju zločina srpske strane nad njima 1912/1913, 1918-1919, u periodu između dva svetska rata, 1945. godine i posle Drugog svetskog rata, kao i tokom rata 1998-1999. Ova krivična dela klasifikuju kao: „terorističke i krvave akte“, „šovinističko nasilje i teror“, „državni teror i genocid“ ili „stravične scene varvarstva krvožednih srpskih fašističkih eskadrila“, retko pružajući podatke za njihovu kvantifikaciju. Kada to i učine, ispostavlja se da su ti podaci preuveličani.

S druge strane, Srbi se prisećaju samo zločina albanske strane nad njima tokom 1915, 1941-1943, 1999-2000, klasifikujući ih kao: „napadi lokalnih albanskih bandi“, „teror Albanaca nad Srbima“ ili „pljačke i obračuni albanskih terorističkih grupa sa snagama reda“, itd.

Nažalost, mora se zaključiti da ne može doći do normalizacije odnosa između Albanaca i Srba dok oba naroda bez govora mržnje i sa tačnim podacima ne (počnu da) uče o zločinima srpske strane nad Albancima, koje je počinila redovna srpska vojska i policija, kao i o zločinima albanske strane nad Srbima – neorganizovanim, pojedinačnim, iz osvete – samim tim statistički desetinu puta manjim.

Tekst je napisan u okviru inicijative Kosovske fondacije za otvoreno društvo – KFOS „Otvoreno sa…“ u kojoj učestvuje i Nova društvena inicijativa, u sklopu projekta pod radnim nazivom OPEN . Mišljenja, stavovi i zaključci ili preporuke pripadaju autoru i ne izražavaju neophodno stavove Kosovske fondacije za otvoreno društvo.

Tekst je originalno objavljen 06.11.2020 na Radio Kim-u    https://bit.ly/350D5gQ